Mu myaka egiyise, okwagala olususu olumasamasa n’okumasamasa kuleetedde bangi okunoonyereza ku bujjanjabi obw’enjawulo obw’okwewunda. Mu bino, empiso ezeerusa zifunye okufaayo okw’amaanyi ng’enkola ey’okutuuka ku lususu okumasamasa. Ekiwandiiko kino kigenda mu maaso n’okugenda mu nsi y’okukuba empiso ezeerusa, nga kiwa obulagirizi obujjuvu eri abo abaagala okumanya ebikwata ku nkola eno ey’okwewunda.
Empiso ezeerusa zibikkuddwa .
Empiso ezeerusa ziba za kwewunda ezigenderera okumasamasa olususu nga zikendeeza ku kukola melanin. Empiso zino zitera okubaamu ebirungo nga glutathione, vitamiini C, n’ebirungo ebirala ebiziyiza obuwuka obuleeta obulwadde obuyitibwa ‘antioxidants’ obulowoozebwa nti bitumbula langi y’olususu oluweweevu n’okutumbula obulamu bw’olususu okutwalira awamu.
Okulinnya kw’empiso ezeerusa .
Okutegeera ebirungo .
Empiso ezeerusa zitera okubaamu glutathione , eddagala ery’amaanyi eriziyiza obuwuka obuleeta obulwadde buno mu butonde erikolebwa mu kibumba. Glutathione ekola kinene mu kuggya obutwa mu mubiri era erina eby’obutonde ebitangaaza olususu olw’obusobozi bwayo okuziyiza okukola melanin. Ku mabbali ga glutathione, empiso zino ziyinza okuli vitamin C n’ebirungo ebirala ebiziyiza obuwuka obuleeta obulwadde obukola ku nsonga z’olususu okutumbula okumasamasa kw’olususu n’okulwanyisa okunyigirizibwa okw’okwokya.
Ebiyinza okuva kwerusa .mu
1. Ebikosa eby’ekiseera ekitono .
· olususu tone uniformity .
Empiso ezikuba olususu zitera okulaga okulongoosa mu langi y’olususu mu bbanga ttono oluvannyuma lw’okukuba empiso. Abakozesa bangi baloopa nti olususu lwabwe lufuuka olusingawo era ebitundu ebiddugavu bikendeera mu nnaku ntono nga bafunye empiso. Kino kiri bwe kityo kubanga ebirungo ebifuyiddwa (nga glutathione ne vitamiini C) bisobola okuziyiza okukola melanin, ekikendeeza ku ndabika y’amabala n’olususu olutali lukwatagana.
· Okumasamasa .
Oluvannyuma lw’okukuba empiso, okumasamasa kw’olususu kutera okutereera ennyo. Ebirungo ebifuyiddwa bisobola okutumbula okukyusakyusa olususu, okufuula olususu okulabika obulungi ate nga lutangalijja. Naddala ng’okozesa ebirungo ebirimu eddagala eriziyiza obuwuka obuleeta obulwadde, okumasamasa kw’olususu okw’obutonde kujja kwongerwamu amaanyi.
2. Ebikosa eby’ekiseera ekiwanvu .
· Obudde bw'okuddaabiriza .
Ebiva mu mpiso ezeerusa si bya lubeerera era ebiseera ebisinga byetaaga okuddaabiriza buli kiseera. Oluvannyuma lw’okujjanjaba okusooka, ebivaamu bisobola okumala wiiki okutuuka ku myezi, okusinziira ku njawulo z’omuntu ku muntu. Okusobola okukuuma ebivaamu, empiso z’okuddaabiriza zitera okusemba buli luvannyuma lwa myezi mitono.
· Okulongoosa mu langi .
Olw’okukuba empiso eziwera, abakozesa bangi bakizudde nti ensonga z’okukola langi ziteredde. Okukozesa empiso ezeerusa okumala ebbanga kiyinza okukendeeza mpolampola okukuŋŋaanyizibwa kwa melanin n’okulongoosa olususu okutwalira awamu naddala ku bizibu ng’okwokya omusana oba ebifo eby’emyaka.
3. Ensonga ezikwata ku kuteebereza ekikolwa .
· Enjawulo z’omuntu kinnoomu .
Ekika ky’olususu lwa buli muntu, langi y’olususu, ensonga z’obuzaale n’omutindo gw’enkyukakyuka mu mubiri bya njawulo, ekijja okukosa ekikolwa ky’okukuba empiso ezeeru. Ng’ekyokulabirako, abantu abalina olususu oluddugavu bayinza okwetaaga obujjanjabi obusingawo okulaba enkyukakyuka ez’amaanyi, ate abantu abalina olususu oluweweevu bayinza okuba n’ebikosa ebyeyoleka.
· Obulamu .
Obulamu bukola kinene ku bulamu bw’olususu n’engeri y’okwerusa. Okunywa sigala, okunywa omwenge, okukola obulungi n’okuwummula, n’endya embi bisobola okukosa embeera y’olususu era biyinza okumalawo ekikolwa ky’okukuba empiso ez’okwerusa. Okwawukana ku ekyo, obulamu obulungi, omuli emmere ennungi, amazzi agamala n’omulimu omulungi n’okuwummula, bisobola okuyamba okutumbula ekikolwa ky’okukuba empiso.
· Emize gy'okulabirira olususu .
Emize gy’okulabirira olususu oluvannyuma lw’okukuba empiso nagyo giyinza okukosa ekikolwa kino. Okukozesa ebintu ebikozesebwa mu kulabirira olususu ebisaanira ekika ky’olususu lwo, okussaayo omwoyo ku kukuuma omusana, n’okukuuma olususu lwo nga luyonjo kiyinza okukuyamba okukuuma okwerusa.
Enkola ennyonnyoddwa .
Okugaba empiso ezeerusa kizingiramu okutuusa omwenge gw’ebirungo ebitangaaza olususu butereevu mu musaayi. Enkola eno kirowoozebwa nti ekuwa ebivaamu eby’amangu era ebirabika bw’ogeraageranya n’obujjanjabi obw’oku mutwe. Enkola eno etera okukolebwa omusawo alina layisinsi mu mbeera y’obujjanjabi okukakasa obukuumi n’okukola obulungi.
Emiganyulo egisobola okubaawo .
Abawagira empiso ezeerusa bagamba nti emigaso egiwerako okusukka ku kukendeeza ku lususu:
· Ne langi y’olususu : Okukendeera mu kuzimba ennyo, ebifo ebiddugavu, n’ebizibu.
· Ebikosa okukaddiwa : Antioxidants ziyamba okulwanyisa free radicals, ekiyinza okukendeeza ku bubonero bw’okukaddiwa.
· Okuggya obutwa mu mubiri : Okumalawo okuggyawo obutwa okuva mu mubiri, ekivaamu okulongoosa obulamu bw’olususu.
Obulabe n’okulowooza .
Wadde nga waliwo emigaso egy’enjawulo, kyetaagisa nnyo okumanya obulabe obuyinza okubaawo obukwatagana n’okukuba empiso ezeerusa:
· Allergy reactions : Abantu abamu bayinza okukola obubi ku bitundu by’empiso.
· Ebizibu ebivaamu : Ebiyinza okuvaamu mulimu okuziyira, okulumwa olubuto, n’okusiiyibwa olususu.
· Obutabeera na mateeka : Mu bitundu ebimu, empiso zino tezifugibwa, ekireetawo okweraliikirira ku mutindo n’obukuumi bw’ebintu ebikozesebwa.
Okusalawo mu ngeri entuufu .
Nga tonnaba kulonda mpiso za kwerusa, lowooza ku mitendera gino wammanga:
· Weebuuze ku mukugu : Noonya amagezi okuva ew’omusawo w’ensusu oba omusawo w’ebyobulamu alina ebisaanyizo.
· Okunoonyereza : Tegeera ebirungo, enkola, n’ebiwandiiko ebikakasa omukozi.
.
Okuwambatira obulungi obw'obutonde .
Wadde ng’okukuba empiso ezeerusa olususu lugenda kutangaala, kikulu nnyo okupima obwagazi bw’olususu oluweweevu n’obukulu bw’okukuuma obulamu bw’olususu. Okuwambatira langi y’omuntu ey’obutonde n’okussa essira ku bulamu bw’olususu okutwalira awamu emirundi mingi kiyinza okuvaako okumatizibwa n’okwesiga okusingawo.
Mu bufunzi
Empiso ezeerusa zikiikirira enkola ey’omulembe ey’okutuuka ku lususu okumasamasa, nga zikozesa eby’obugagga by’ebirungo ebiziyiza obuwuka obuleeta obulwadde nga glutathione. Naye, akabi akayinza okubaawo n’obukulu bw’obulagirizi bw’ekikugu tebiyinza kuyitirira. Okukulembeza enkola ez’obukuumi n’okusalawo mu ngeri ey’amagezi kijja kulaba ng’abantu ssekinnoomu abanoonya obujjanjabi obw’engeri eno bakikola mu ngeri ey’obuvunaanyizibwa.
Mu nkomerero, olugendo lw’okugenda ku lususu olumasamasa luli lwa muntu ku bubwe. Nga ategeera obuzibu bw’okufuyira empiso ezeerusa n’okulowooza ku nsonga zonna, omuntu asobola okusalawo okukwatagana n’ebiruubirirwa byabwe eby’obulamu n’okwewunda.
FAQ .
Q: Empiso ez’okwerusa zikkirizibwa ab’obuyinza mu by’obujjanjabi?
A: Mu nsi nnyingi, empiso ezeerusa tezikkirizibwa mu butongole olw’okutangaaza olususu, era enkozesa yazo tefugibwa.
Q: Ebiva mu mpiso ezeerusa biwangaala bbanga ki?
A: ebbanga lyawukana; Entuula z’okuddaabiriza ziyinza okwetaagisa okuyimirizaawo ebivuddemu, kubanga omubiri mu butonde gukyusakyusa ebirungo ebifuyiddwa.
Q: Waliwo asobola okukubwa empiso ezeerusa?
A: Si buli muntu nti ye muntu asaanira. Abantu ssekinnoomu abalina embeera z’obulamu oba alergy ezimu balina okwewala empiso zino. Okwebuuza ku basawo kyetaagisa.
Q: Waliwo ebirala ebitali bya mpiso ebiyamba olususu okumasamasa?
A: Yee, ebirala mulimu ebizigo ebikwata ku mubiri, ebikuta by’eddagala, obujjanjabi bwa layisi, n’eddagala ery’obutonde ebitumbula obulamu bw’olususu n’okumasamasa.
Q: Empiso ez’okwerusa zikwata ku mubiri gwonna oba mu maaso gokka?
A: Empiso ezeerusa zitambula mu musaayi, ekiyinza okukosa endabika y’olususu mu mubiri gwonna, so si ffeesi yokka.
